گزارش شش‌ماهه کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس از روند اجرای برجام روز یکشنبه ۹ آبان (۳۰ اکتبر) در جلسه علنی مجلس قرائت شد.
در تیرماه ۱۳۹۴ توافق اتمی میان جمهوری اسلامی ایران و گروه ۵+۱ موسوم به برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) به امضای طرفین رسید.
این
گزارش نگاهی مثبت به برجام دارد و می‌گوید که برجام گامی مثبت در عرصه
سیاست خارجی ایران بوده است و "اجرای برجام تغییرات معنا داری در مراودات
بین‌المللی به نفع کشورمان به وقوع پیوسته و فرصت‌های جدیدی" را در اختیار
ایران قرار داده است".
کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در
اولین گزارشی که در رابطه با اجرای برجام و تعهدات طرفین این توافقنامه
ارائه داده است تأکید میکند که ایران به تعهدات خود طبق برجام عمل کرده
اما کشورهای غربی، به ویژه آمریکا موانع بسیاری در لغو کامل تحریم‌ها، به
ویژه تحریم‌های بانکی و مالی ایجاد میکند.
از سوی دیگر این گزارش
شاکی از آن است که دولت ایالات متحده تحریم‌های جدید در رابطه با برنامه
موشکی ایران و نقض حقوق بشر در ایران وضع کرده، که از نظر مقامات ایران نقض
توافق برجام است، اما از نظر آمریکا آزمایش‌های موشکی ایران نقض قطعنامه
شورای امنیت سازمان ملل است و مسئله حقوق بشر ربطی به برجام ندارند.
بیشتر بخوانید:
جنتی: توافق ضد پول‌شویی یک مصیبت است
گزارش
کمیسیون امنیت ملی شامل شش بخش است: مبانی و منابع گزارش، اجرای تعهدات
جمهوری اسلامی ایران، اجرای تعهدات ۵+۱، وضعیت رفع تحریم‌ها، موارد نقض عهد
و پیمان‌شکنی آمریکا، جمع‌بندی و پیشنهاد.
"جمهوری اسلامی تعهدات خود را اجرا کرده است"
این
گزارش می‌گوید که کلیه تعهدات جمهوری اسلامی که می‌بایست پیش از اجرای
برجام انجام می‌پذیرفت تا پس از راستی‌آزمایی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی
امکان اجرای برجام فراهم شود، انجام و محقق گردیده است.
از جمله این
تعهدات تحقق‌یافته عبارت بوده‌اند از: خارج ساختن مخزن رآکتور ۴۰ مگاواتی
آب سنگین اراک و بتون‌ریزی تمام حفره‌های آن، به گونه‌ای که هرگز قابل
استفاده نباشد؛ کاهش سانتریفیوژهای سایت غنی‌سازی نظنز از حدود ۱۹هزار به
۵۰۶۰ سانتریفیوژ نسل IR1؛ توقف کامل غنی‌سازی اورانیوم بالاتر از ۶۷/۳
درصد؛ کاهش حدود سه هزار سانتریفیوژ سایت غنی‌سازی فردو به ۱۰۴۴
سانتریفیوژ؛ قطع تزریق گاز هگزا فلوراید اورانیوم به ۱۰۴۴ سانتریفیوژ
باقیمانده؛ تغییر کاربردی غنی‌سازی فردو و تبدیل آن به مرکز فعالیت‌های
تحقیقاتی هسته‌ای؛ مبادله و تحویل ذخایر اورانیوم غنی‌سازی شده با کیک زرد و
دریافت کیک زرد معادل؛ اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی.
اجرای تعهدات اروپا و آمریکا
در
این گزارش آمده است که هفت قطعنامه شورای امنیت علیه ایران لغو شده و در
پی آن کمیته تحریم و پانل کارشناسی آن نیز از بین رفته است.
این
گزارش می‌افزاید که ۱۲ قطعنامه و ۵ تصمیم آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که
هیئت تحریم‌های شورای امنیت و ممنوعیت همکاری‌های هسته‌ای با ایران بود لغو
شده و اضافه بر آن، پرونده ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته‌ای ایران
مختومه شده است.
از سوی دیگر رئیس‌جمهور آمریکا طی چندین فرمان
تحریم‌های ثانویه آمریکا علیه ایران را لغو کرده است. بدین ترتیب اعمال
تحریم‌های ثانویه آمریکا علیه ایران در حوزه‌های فروش نفت به خریداران
اروپایی و آسیایی، تحریم‌های بانکی و مالی، تحریم‌های خدمات بیمه‌ای،
تحریم‌های معاملات نفتی و پتروشیمی، تحریم‌های کشتیرانی و کشتی‌سازی و امور
بندری، تحریم‌های تجارت فلزات گرانبها و نرم افزار و نیز بخش خودروسازی
ایران متوقف شده‌اند.
اتحادیه اروپا نیز به اتخاذ یک رشته تصمیم‌ها رفع تحریم‌های مالی و اقتصادی ایران از روز اجرایی شدن برجام را اجرایی کرده است.
بیشتر بخوانید:
یوکیا آمانو: اجرای برجام هنوز شکننده است
بر
اساس این گزارش، رفع تحریم‌ها باعث شده که صادرات نفت خام ایران از
۹۷۰هزار بشکه در روز در سال ۱۳۹۲ به حدود ۲ میلیون بشکه در روز در سال ۱۳۹۵
برسد و تجهیزات توقیف شده شرکت‌های تابعه وزارت نفت نیز آزاد گردند.
ناوگان
کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران و شرکت‌های کشتیرانی و نفتکش از تحریم‌ها
خارج شده و امکان احیای فعالیت‌های عادی خود را باز یافته‌اند. فعالیت مجدد
خطوط و شرکت‌های حمل و نقل بین المللی در بنادر ایران شروع شده و خدمات
صدور گواهینامه‌های قانونی برای کشتی‌ها توسط مؤسسات رده‌بندی بین‌المللی و
بیمه‌های حفاظت و غرامت بین‌المللی مجدداً برقرار شده است.
برخی موانع بانکی و مالی
گزارش
می‌افزاید: به سبب اشراف سیستم مالی آمریکا بر سیستم مالی بین‌المللی،
بانک‌های بزرگ جهانی هنوز به نگرانی از جرایم سنگین گذشته سیستم کنترلی
آمریکا، در نزدیک شدن و همکاری با ایران احتیاط می‌کنند.
در این
گزارش آمده است: «آمریکا با اعمال محدودیت در تحریم‌های اولیه هنوز فضای
نقل و انتقال پول و ارز را در درون سیستم دلار برای ایران باز نکرده و نقل و
انتقالات ایران با مشکلات و موانع جدی روبه‌روست.»
بر اساس متن
صریح برجام، نقل و انتقال آزادانه وجوه باید مجاز تلقی شود، «اما به نظر
می‌رسد عواملی نظیر جریمه‌های سنگینِ وضع شده علیه بانک‌های اروپایی به
دلیل نقض تحریم‌ها و هم چنین طراحی فضای تردید و نگرانی با استفاده از
تهدیدهایی نظیر محرومیت در دسترسی به نظام مالی و بانکی ایالات متحده، باعث
شده که این بانک‌ها حتی برای تعاملات به ظاهر مجاز نیز تمایل به دریافت
مجوز داشته باشند».
بیشتر بخوانید:
لغو مشروط ممنوعیت استفاده از دلار در تجارت با ایران
این
گزارش می‌افزاید: «بانک‌های اروپایی به دلیل جریمه‌هایی که در گذشته به
سبب نقض تحریم‌ها متحمل شده‌اند، بابت برقراری تعاملات بانکی با جمهوری
اسلامی با تردیدهای جدی روبه‌رو هستند. بسیاری از بانک‌های اروپایی که
جلسه‌ای با حضور وزیر امور خارجه آمریکا داشتند، تردید دارند که وزارت امور
خارجه آمریکا بتواند رویکرد محتاطانه خود را در قبال ایران تغییر دهد. این
بانک‌ها واهمه دارند که حتی اگر تضمین‌هایی از سوی خزانه‌داری آمریکا
دریافت کنند، باز هم این احتمال وجود دارد که پیگیری‌های قانونی در آمریکا و
مفسران قوانین آمریکا تفسیر متفاوت و شدیدتری را از قوانین ارائه دهند. در
واقع دولت‌ها، بانک‌ها و سایر شرکت‌های خارجی از خزانه‌داری آمریکا
تأییدیه مجوز کتبی می‌خواهند که در اصل، تضمین این مطلب باشد که از سوی
دولت آمریکا تحریم یا تهدید نخواهند شد. امّا واشنگتن تمایل چندانی برای
صدور چنین مجوزها و تأییدهایی ندارد. از طرف دیگر "اداره کنترل دارایی‌های
خارجی وزارت خزانه‌داری آمریکا" (OFAC) که متولی اصلی ارائه مجوز است، نه
تنها مجوزهای جامع و کاربردی صادر نمی‌کند، در مقام پاسخگویی به سؤال‌های
مربوط به تحریم‌ها نیز مجمل پاسخ می‌دهد که در نهایت، تردید سؤال‌کننده هم
چنان باقی می‌ماند و رغبتی به ارتباط مالی با ایران پیدا نمی‌کند.»
اعمال برخی محدودیت‌ها پس از اجرای برجام
گزارش
مدعی است که ایالات متحده آمریکا در اجرای برجام "نقض عهد و پیمان‌شکنی"
کرده است، از جمله اینکه "به بهانه‌های مختلف" تحریم‌های جدید علیه ایران
وضع کرده است.
این گزارش استناد میکند به یک سخنرانی علی
خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی که گفته بود: «در سراسر دوره هشت ساله، وضع
هر گونه تحریم در هر سطح و به هر بهانه‌ای از جمله بهانه‌های تکراری و
خودساخته تروریسم و حقوق بشر توسط هر یک از کشورهای طرف مذاکرات، نقض برجام
محسوب خواهد شد و دولت موظف است طبق بند ۳ مصوبه مجلس، اقدام‌های لازم را
انجام دهد و فعالیت‌های برجام را متوقف سازد.»
اما این شرط یک‌جانبه
رهبر جمهوری اسلامی مانع از محدودیت‌ها و تحریم‌های جدید از سوی ایالات
متحده نشد؛ اقداماتی که ربطی به برجام نداشته‌اند، از جمله در رابطه با نقض
حقوق بشر در ایران، فعالیت‌های موشکی ایران و یا ادعای غرامت برای
بازماندگان قربانیان عملیات تروریستی که گفته میشود ایران در آن دست داشته
است.
بیشتر بخوانید:
روحانی: اگر با دنیا قهر باشیم٬ امکان پیشرفت وجود ندارد
در
اول اردیبشت ۱۳۹۵ (۲۰ آوریل ۲۰۱۶) دیوان عالی آمریکا با صدور رأی به
دادگاه‌های آمریکا این اجازه را داد که در رسیدگی به دادخواهی قربانیان
جرایم تروریسمی از دارایی‌های بلوکه شده ایران برای پرداخت غرامت استفاده
کنند.
در دادگاه بدوی آمریکا حکمی صادر شده بود که بستگان ۲۴۱
تفنگ‌دار آمریکایی که در سال ۱۹۸۳ در بیروت کشته شده بودند می‌توانند تا
سقف ۲ میلیارد دلار از دارایی بلوکه شده ایران را برای غرامت دریافت کنند.
در این دادگاه نیروهای قدس سپاه پاسداران و حزب‌الله لبنان عامل این عملیات
تروریستی شناخته شدند.
نکته دیگری که در این گزارش آمده، وضعیت
اضطراری آمریکا در رابطه با ایران است که باراک اوباما از اول مارس ۲۰۱۶
این وضعیت را یک سال دیگر تمدید کرد.
گزارش شاکی است از اینکه در
"اول فروردین ماه سال جاری، آمریکا و متحدان این کشور در نامه‌ای خطاب به
دبیر کل سازمان ملل آزمایش موشک‌های بالستیکی از سوی ایران را مخالف و غیر
منطبق با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت دانسته و خواستار تحریم و مجازات ایران"
شده‌اند.
گزارش کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس همچنین به
چهلمین گزارش حقوق بشری آمریکا اشاره میکند که در آوریل ۲۰۱۶ تسلیم کنگره
این کشور شده است. در این گزارش به نقض شدید حقوق بشر در ایران اشاره شده
است.
بیشتر بخوانید:
طرح چند نماینده برای "الزام تصویب FATF در مجلس"
مجلس
در گزارش برجام خود می‌گوید که گزارش حقوق بشر آمریکا "طبق معمول حاوی
اتهاماتی بی اساس علیه ایران بود و بندهایی از آن نیز به صورت مستقیم
رویکردی مداخله گرایانه درامور داخلی کشورمان داشت".
در همان زمان
جاش ارنست، سخنگوی کاخ سفید، بار دیگر ایران را به حمایت از تروریسم متهم
کرد و گفت: «ما میدانیم ایران از تروریسم حمایت می کند». وی همچنین اضافه
کرد که دولت آمریکا در مواردی به تنهایی و در مواردی به همراه کنگره ایران
را به عنوان حامی تروریسم مورد تحریم قرار داده است.
جمله موارد
بالا که از نظر دولت آمریکا ربطی به توافق برجام ندارد، از نظر مقامات
جمهوری اسلامی به عنوان "نقض عهد و پیمان‌شکنی آمریکا" ارزیابی میشود.
مقامات
عالی‌رتبه ایران، از جمله رهبر جمهوری اسلامی و نهادهای نظامی و قضایی و
امنیتی، از زمان امضای توافق برجام بدین سو، بر دشمنی سرسختانه و
آشتی‌ناپذیر خود با ایالات متحده آمریکا تأکید می‌ورزند. گزارش برجام مجلس
نیز تصریح میکند که «در شرایط فعلی، چالش اصلی جمهوری اسلامی ایران با
آمریکاست».
